Diaspora

'Ik lijk wel een Turk' schiet het door me heen, wanneer ik onze straat in fiets en met afkeer de rotzooi zie.

Mijn overbuurman heeft een mercedesbus en daaraan klust hij op de meest onmogelijke tijden. Hij is er wel eens mee naar Turkije geweest, maar hij gebruikt de wagen toch vooral voor zijn klusbedrijf. Sigarenrokend sleept hij gereedschap het huis in om er vervolgens weer ander spul achter in te laden. Hoewel hij al meer dan twintig jaar hier woont, is het Nederlands van mijn Buurman op zijn zachtst gezegd abominabel. En als we eens een praatje maken, begint hij binnen de kortste keren over zijn vaderland. Natuurlijk is het klimaat daar veel beter en de belastingen zijn er veel lager dan hier. De gezondheidszorg is er ook beter geregeld. Zelfs het cultuurbeleid is beter, dus als ik nog eens iets leuks wil beginnen, dan moet ik zeker naar Turkije. Zeker weten, echt waar. Natuurlijk wordt de rechtstaat er veel strikter gehandhaafd en er is veel minder discriminatie. De grond is veel vruchtbaarder, het eten is lekkerder en de straten worden er door de vuilnisdienst veel beter schoongemaakt. De laatste paar jaar is mijn buurman alleen niet meer naar zijn dorp en zijn familie terug geweest in de vakantie, omdat hij na een jaar hard werken eindelijk wel eens rustig achter in de tuin wil zitten.

Het land van mijn jeugd begint verdacht veel op de geboortestreek van mijn buurman te lijken.

Taboe

Het idee dat er een feest in het archief gehouden wordt, wekt verontrustende fantasieën bij mij op.

Overdag zijn de archivarissen hier onkreukbare dienaren van de archiefwet. Selectiecriteria, bewaartermijnen en conserveringseisen zijn hun eredienst in de tempel van het geschreven erfgoed. Ieder stuk wordt met witte handschoenen gehanteerd en binnentredende bezoekers wordt met een doordringende blik gevraagd of ze geen pen, eten of telefoon bij zich hebben. Wie zich bij voorbeeld een grappig bedoelde opmerking over de economische waarde van al dat oud papier veroorlooft kan rekenen op de mededeling dat het zaalreglement personeel toestaat naar eigen goeddunken bezoekers de toegang kan ontzeggen. Inventarissen vol codes als 'A.1.3.b.2' spreken ontegenzeglijk de waarheid en de strikte orde van de tientallen kilometers archiefdozen mag nimmer in twijfel getrokken worden. Om dit systeem in stand te houden komen de archivarissen één keer per jaar op een maanloze nacht bijeen. Aan de hand van de lijst met toegangen wordt een archief gekozen waaruit door loting een inventarisnummer getrokken wordt. Het stuk wordt in een vuur van studiezaalpotloden geofferd en de as wordt uitgestrooid in de plantenbak bij de ingang.

Bij de uitgiftebalie staat een indoor-houtovenpizzakraam. De kaartentafel staat vol brownies, appeltaart en ander gebak en overal branden voor de gezelligheid stompkaarsen. Zelfs na mijn vijfde biertje heb ik nog niet het lef om een leeg flesje in een boekenkast te zetten.

Bevestiging

'Het jongetje heeft een boekje geschreven.' Dat is ongeveer hoe ik er over denk. Mensen om mij heen zien dat anders. Het werkje van 112 bladzijden wordt door hen een 'boek' genoemd en daarbij vragen ze extra aandacht voor de vormgeving en de fotografie.

Een onverwacht uitvloeisel van mijn onderzoek is dat ik onlangs een hele dag met een cameraploeg en een regisseur van een lokale omroep op stap ben geweest. We hebben kerken bezocht, in een archief gefilmd en mensen geïnterviewd. Bij dit alles was ik de gids die aan toekomstige toeschouwers moest uitleggen waar we waren en wat er gebeurd was. Na een wat stroef begin, ontdekte ik mezelf op de mooie lokaties en in het stralende herfstweer steeds meer als schrijver, expert en zelfs als authoriteit. Takes over doen werd leuk en kernachtige quotes een uitdaging. Staand in het open veld, bij een eeuwenoude sloot drongen zich zelfs heel even beelden op van een gevierd auteur met een eigen televisieserie. Eén van de geïnterviewden vroeg me of mijn boek ook dik was en zowaar hoorde ik mezelf op gearriveerde toon zeggen dat kwaliteit meer zegt dan kwantiteit. De euforie heeft nadien nog enkele dagen nagegloeid, maar is inmiddels volledig verdwenen.

Het laatste sprankje werd vandaag gedoofd door de conducteur die me vroeg of ik ook een studentenkaart had. Ter verduidelijking merkte hij op dat ik heel goed een eeuwige student had kunnen zijn.

Intermezzo

'Hé Koos, lekker ding. Hoe gaat ie?'

'Ja lekker, lekker.. z'n gangetje hè. Ik mag niet klagen, zeg ik maar. Alleen nog steeds weinig slaap hè, maar ja, dat went nou ook wel. We hebben van de dokter van die pilletjes gekregen weet je niet, voor als het maar blijft malen. En m'n vrouw heb d'r nou twee gebruikt en ik eentje, want ja, daar zijn ze toch voor? Gister had ik dat meisje weer aan de telefoon van die steen weet je niet, en die begreep er zelf ook niks van dat het nou op het laatst toch nog verkeerd was gegaan met die kleur. Want we wilden die roze, maar het was meer geel geworden. En, ze begreep best dat ik daar niet voor ging betalen. En vorige week hebben we de laatste dozen met spullen opgehaald, want die huisbaas wilde de kamer nu toch wel weer verhuren. Ja zeg nou zelf, die man heb toch ook gelijk. Je kan de tijd toch ook niet zomaar stopzetten. Al zeg ik je eerlijk -en je heb d'r verder niks aan-: ik zou m'n leven geven als ik het hare er weer voor terug kreeg. Maar dat is natuurlijk allemaal onzin en die man van de ambulance die toen bij haar is geweest zei ook: al had hij er bijgestaan toen het gebeurde, dan had hij nog niks voor d'r kunnen doen. Zo'n klap overleeft gewoon niemand. Dus daar moeten we het maar mee doen. Nou goed, ik ga zo 's effe taart halen bij die jongens van de expeditie. Moet ik voor jou ook een stukkie mee nemen?

Nadagen

Het is weer donderdagmiddag en het is gezellig druk op het terras. De Kleine Reisgenoot drinkt chocomel en knabbelt van zijn zoutjes. Ik drink het bier van de maand en zie dat de bomen verkleuren.

Vorig jaar nam ik me enkele malen voor een stukje te schrijven over dit seizoen. 'Dagen van koper' zou ik het noemen; 'Herfstbronst' of 'Geladen dagen'. Rond deze tijd stralen armoedige neoklassieke gevels in de vroege ochtendzon altijd als Toscaanse palazzo's. Overdag wil de frisheid net niet meer uit de schaduwen wijken en 's avonds is er soms nevel. Het zijn de kleuren, de lichtval en de tinteling in de lucht. Het is de onzekerheid of er morgen misschien niet nóg weer zo'n laatste dag komt. Er heerst een gevoel van urgentie en ik voel een hunkerend diep verlangen. De afgelopen tijd heb ik aantekeningen gemaakt over een lief meisje in de trein naar Brussel en over hoe ik nu zeker weet dat ik een tegenvoeter in Afrika heb. Ook heb ik me laten inspireren door de meest westelijke kroeg van Europa. Verder waren er vreemde telefoongesprekken, schrijnende burenruzies en mooie archiefvondsten. Twee vriendinnen roddelen over een collega en twee collega's klagen over een klant. Aan het derde tafeltje wordt de lokale politiek verklaard en achter mij zit een verliefd stelletje. Samen met de Kleine Man krabbel ik bierviltjes vol rondjes, krassen en krullen.

Dit mag de laatste mooie dag van het jaar zijn. Het was fijn, bedankt, tot ziens.

Jongensdromen

Sinds ik een kantoorbaan heb, is mijn leven drastisch veranderd. Kleine weetjes over het straatleven in de buurt en algemene ontwikkelingen in de stad ontgaan mij steeds vaker. De krant wordt lang niet altijd meer gelezen, televisiekijken doe ik nog maar weinig en boeken blijven onaangeroerd.

Ik herinner me de grote invloed van de dingen die we als kinderen lazen en zagen. De terugkeer op aarde van de eerste bemande space shuttle werd de volgende dag uitvoerig nabesproken op het schoolplein en met lego heb ik het toestel nagebouwd. Van de moord op de IKON-journalisten in El-Salvador heb ik na eindeloos lezen van een gortdroog achtergrondartikel een zo accuraat mogelijke tekening gemaakt. Ook wanneer er een spannende aflevering van een populaire serie op televisie was geweest, werd de verbeelding sterk gestimuleerd. Eindeloos raceten we op onze fietsjes over tuinpaadjes en door plantsoentjes om aan denkbeeldige boeven te ontsnappen. Of we verbeeldden ons dat we op zoek waren naar de schat, terwijl we over de rommel in de berging heen kropen. Eens, toen ik weer iets spannends op televisie had gezien, heb ik geprobeerd om niet toe te geven aan de sterke drang tot reënactment. Ik stond wat tegen een bal te trappen, maar binnen de kortste keren veranderde de voetbal in een kanonskogel die ontweken moest worden.

Een zelfde ervaring heb ik deze morgen. Voor vandaag staan alleen saaie en monotone werkzaamheden op het programma. Maar het bericht dat gister een ongekend eloquent, belezen en inspirerend persoon overleden is, maakt dat ik mijn werk voortvarend en met groot enthousiasme ter hand neem.

Another part of me

Dag in dag uit loop ik routineus archiefinventarissen na, op zoek naar bruikbare informatie. Bij zulk monotoon werk vergeet je gemakkelijk dat archieven gevormd worden door mensen van vlees en bloed; met dromen angsten en verwachtingen.

In het kamertje naast de lift op de eerste verdieping zijn ze iedere ochtend al vroeg aan het werk. Twee mannen zitten in het kleine hokje tegenover elkaar, terwijl met de rug naar de deur nog net voldoende ruimte is voor een flexplek. Ook daar zit vaak iemand de hele dag naar een computerscherm te kijken. In de vensterbank liggen ordners en in de kast en op de grond staan archiefdozen van zuurvrij karton. Voor zover ik er iets van begrijp bevatten de mappen informatie over de archiefstukken in de dozen. Nieuw verworven materiaal wordt hier ingevoerd en genummerd, voordat het goed gedocumenteerd verdwijnt in de schemering van het depot. Lunchen doen de mannen achter hun bureau en voor zover ik na kan gaan spreken ze zelden met elkaar. Mappen, dozen en nummers wanneer ik 's ochtends aankom. Dozen, nummers en mappen bij de koffie en de lunch. En nummer, mappen en dozen wanneer ik tussendoor naar het toilet ga.

Verrassend was dan ook de muziek die vanmiddag rond vijf uur onverwacht luid door de gang klonk. Een poppy deuntje met onmiskenbare Motown-invloeden schalde uit laptopspeakertjes, terwijl voorzichtig werd meegezongen. De ikoon van plastische chirurgie, ritmische spasmen en kinderlijk escapisme wist de mens in een archivaris op te wekken.